Δραματοθεραπεία

 

Δρ Ευστράτιος Παπάνης

https://psichologiagr.com

Η θεραπεία μέσω της τέχνης κρίνεται ιδιαίτερα κατάλληλη για άτομα, που δεν αρέσκονται να εκφράζονται με λόγια, αλλά μπορούν μέσω της μουσικής, του πηλού, της ποίησης, της ζωγραφικής, της αφήγησης, του θεάτρου, του χορού, της φωτογραφίας, της μίμησης να εξωτερικεύουν τον ψυχικό τους κόσμο.

Δεν απαιτούνται καλλιτεχνικές δεξιότητες, επειδή το αποτέλεσμα, που κρίνεται, δεν είναι τόσο το αισθητικό, αλλά οι συμβολισμοί, που περιέχονται στα έργα, στις κινήσεις στους εκφραστικούς τρόπους και οι συσχετισμοί τους με την προσωπικότητα, την ερμηνευτική και τη βιογραφία του θεραπευομένου. Η τέχνη πάντα ήταν η αλληγορία της ανθρωπότητας, το πρώτο στίγμα και η μαρτυρία της ύπαρξης σε ένα αδηφάγο περιβάλλον, που ήταν αδιάφορο για την προσωπική ταυτότητα.

Μέσω της τέχνης το πρόσωπο συνθέτει, όπως στα ψηφιδωτά, κομμάτι- κομμάτι, το πέρασμά του από τον κόσμο, σκηνοθετεί φανταστικές στιγμές και ονειροπολήσεις, που όμως για το ίδιο έχουν νόημα και συμπληρώνουν την πραγματικότητα, επαναπροσδιορίζει όσα έχουν συντελεστεί και προγραμματίζει τα μελλούμενα. Στη δραματοθεραπεία υλικό προς αναζήτηση μπορεί να αποτελέσει κάθε εμπειρία ή υποσυνείδητο βίωμα. Ατελέσφοροι έρωτες ξαναζωντανεύουν, δυσεπίλυτες οικογενειακές συγκρούσεις αναπαριστώνται, επαγγελματικές σχέσεις αποτυπώνονται σε νέα βάση. Ο πελάτης μπορεί με τη βοήθεια του θεραπευτή να αυτοσχεδιάσει, να ερμηνεύσει αποσπάσματα από θεατρικά έργα, να ταυτιστεί με ήρωες, που τον αφορούν, να εκδραματίσει και να αναζητήσει την κάθαρση.

Το είδος αυτό της θεραπείας δίνει στους συμμετέχοντες το άλλοθι της απόστασης, που επιτυγχάνεται με τα κοστούμια, τα προσωπεία, τους ρόλους, τη μεταφορά. Ο θεραπευτής δρα, ακριβώς όπως οι θεατές σε μια παράσταση: Αντανακλά τα συναισθήματα του πελάτη, αντιδρά στα επεισόδια, είναι ο καθρέφτης των όσων διαδραματίζονται επί σκηνής. Ταυτόχρονα ενεργεί ως διαμεσολαβητής, οριοθετώντας όταν χρειάζεται και διασφαλίζοντας την αυτονομία του ΄ηθοποιού’, μέσα σε ένα ασφαλές περιβάλλον.

Μπορείτε να κατανοήσετε τη λύτρωση που επέρχεται, όταν λόγια παγιδευμένα βρίσκουν την ατραπό της έκφρασης, όταν τραυματικές αναμνήσεις προβάρονται διαρκώς μέχρι να εξιχνιαστεί το άλγος, που προκαλούν, αγχογόνες περιστάσεις απαλύνονται, καθώς αναλύονται επιμελώς και δοκιμάζονται σε θεατρικά πλαίσια.

Στη δραματοθεραπεία πολύ συχνή είναι η χρήση του παραμυθιού, που απαλλαγμένο σχεδόν από κάθε πολιτισμική επιρροή και κοινωνική σύμβαση και με το προνόμιο της οικουμενικότητας στεφανωμένο, μπορεί να συνδυάσει το φανταστικό με το διδακτικό, να εξεγείρει αναμνήσεις από την παιδική ηλικία, να σταθεί ως παρηγοριά σε πόθους, φόβους, τρόμους, αναστολές. Αιώνια μάχη του καλού με το κακό τα παραμύθια παρέχουν πρόσφορο έδαφος για ταυτίσεις με αλώβητους, αδικημένους, χαρισματικούς, αλλά ευαίσθητους ήρωες, που ενώ επιλέγουν να πάσχουν, δικαιώνονται και βιώνουν στο έπακρο τα συναισθήματά τους, καθώς εμπλέκονται σε μύριες περιπέτειες μέχρι να άρουν όλα τα εμπόδια. Το εξωπραγματικό είναι ο από μηχανής θεός, που πάντα επεμβαίνει, όταν διασαλεύεται η ισορροπία.

Στα παραμύθια το καλό τέλος είναι σχεδόν δεδομένο και κάθε μέσο είναι στη διάθεση του ενσαρκωτή του, αρκεί για λίγο να αδιαφορήσει για τους τύπους και να αφεθεί στο μαγικό. Η μετάβαση στη σφαίρα του μυθικού, όπου επικρατεί ο ανιμισμός, η προσωποποίηση, οι μη αιτιοκρατικές αντιλήψεις, χαρίζουν στο θεραπευόμενο την επιθυμητή αποστασιοποίηση, που θα τον βοηθήσει να επανεξετάσει τα κίνητρα, τη συμπεριφορά και την κοσμοθεωρία του.

Δραματοθεραπεία: Μια εισαγωγή

Ο βίος δεν είναι παρά μια αναπαράσταση του εαυτού και των σχέσεών του με το περιβάλλον και τους άλλους. Η αφήγηση αυτή της ιστορικότητας, που καθορίζει όλες τις εκφάνσεις της προσωπικότητας, δεν γίνεται αυτόματα, αλλά εξελίσσεται σταδιακά, ξεκινώντας από το αδιαφοροποίητο εγώ, τις εξωλεκτικές εκφράσεις, τους ήχους, τις κινήσεις, τις γεύσεις, την αφή της βρεφικής ηλικίας, συνεχίζοντας με τους μύθους και τη φαντασία και καταλήγοντας στη γλώσσα, στη φιλοσοφία και στον απολογισμό της ζωής.Καθώς ωριμάζουμε, η κατανόηση των σχέσεων γίνεται περιπλοκότερη, ακριβέστερη, συμβολικότερη, η αυτοεικόνα αποκτά συνοχή μέσα από τη διαφοροποίηση από τους άλλους, από τη διάκριση γνωστού και αλλότριου, και οι αναπαραστάσεις εγκαθιδρύονται εντονότερα, έτσι που μπορούμε με βεβαιότητα να ισχυριστούμε ότι αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, ώστε να ταιριάζει σε αυτές κι όχι το αντίθετο.

Αν παρατηρήσετε τον εαυτό σας, θα δείτε εμβρόντητοι όλες τις επαλληλίες των εσωτερικεύσεων, που προέρχονται από τα πρώτα βρεφικά σας ερεθίσματα και ανάγονται σε όλες τις παρούσες χαοτικές κοινωνικές συσχετίσεις. Το άθροισμα των σχέσεών τους είστε εσείς. Κι αν πολλοί θεωρούν ότι η λογική διέπει τη συμπεριφορά, από καιρό είναι γνωστό ότι υπό συνθήκες πίεσης, διέγερσης, άγχους, οι αναφορές από το παρελθόν και το υποσυνείδητο αυξάνονται τόσο γεωμετρικά, που το εσωτερικό παιδί μπορεί να επηρεάσει, να κινητοποιήσει, να καθηλώσει, να αποδιοργανώσει και τον πιο συγκροτημένο χαρακτήρα. Αλήθεια, πόσοι από σας πιστεύετε ότι τα μοτίβα κοινωνικοποίησης σας στο νηπιαγωγείο δεν επηρεάζουν αθέατα τις ατραπούς της σημερινής επικοινωνίας σας; Και πόσοι από σας θα τολμούσατε να τους ξαναζήσετε επί σκηνής;

Στη Δραματοθεραπεία οι σχέσεις αυτές αποτυπώνονται με τον ίδιο εξελικτικό τρόπο: Ο θεραπευτής προτρέπει την ομάδα να ξεκινήσει με ήχους και κινήσεις, προχωρά στις εικόνες, για να περάσει στο λόγο και στη μίμηση σύνθετων ανθρώπινων διεπαφών. Αντίστοιχα, η έκφραση από οριοθετημένη γίνεται πιο ελεύθερη, τα όρια διευρύνονται, για να περικλείσουν όλη την εμπειρία, αλλά και τις προσδοκίες για το μέλλον. Μέσω της τέχνης η ιδιοσυγκρασία αναδεικνύεται αποτελεσματικότερα, η επικοινωνία και το παίξιμο ρόλων ξεδιπλώνει και αντικατοπτρίζει όσα ήδη βιώθηκαν ή σχεδιάζονται.

Ο θεραπευτής πρέπει να ξεχωρίσει τις καταβολές και τα θεμέλια των συμπεριφορών, που εκτυλίσσονται μέσα στην ομάδα, να ενοποιήσει τρεις κόσμους, το εδώ και τώρα της ομάδας, τα κοινωνικά και συναισθηματικά της δίκτυα εκτός αυτής, τις επαλληλίες των σχέσεων, που διαμόρφωσαν την αντίληψη του εαυτού. Ενθαρρύνει τα μέλη να εισέλθουν σε έναν προσωρινό κόσμο, σε μία σκηνοθετημένη πραγματικότητα ρόλων, εναλλακτικών αντιδράσεων, υποθέσεων, όπου ο κίνδυνος του σφάλματος και της αποδοκιμασίας είναι μηδαμινός και δι’ αυτού ανοίγει τη διέξοδο για τη συνοχή της κατακερματισμένης προσωπικότητας.

Ασκήσεις Δραματοθεραπείαςκαι Αυτοεκτίμησης

Σκοπός πολλών ψυχολογικών παρεμβάσεων είναι η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, η οποία, όμως για να καλλιεργηθεί, απαιτείται η βίωση μιας προσωπικής επιτυχίας. Αν αυτό είναι επικίνδυνο να επιτευχθεί στην πραγματική ζωή, ειδικά από άτομα, που έχουν αποδεχτεί την ήττα ή αντιδρούν χειριστικά απέναντι στην αποτυχία και την απραξία, είναι ιδιαίτερα επωφελές να ενσαρκωθεί η ιδεατή αυτή προσωπικότητα πρώτα φαντασιακά.

Με τη Δραματοθεραπεία μπορείτε να κάνετε λάθη άφοβα, επειδή αυτά συντελούνται αρχικά στο χώρο της υποκριτικής, της υπόθεσης, της μίμησης. Ταυτιστείτε με ήρωες βιβλίων, ταινιών, αναλύστε τις συμπεριφορές τους και τις δεξιότητες και προβάρετέ τις μαζί με την ομάδα σας. Επιλέξτε ιστορίες συνανθρώπων μας, που απασχόλησαν τις εφημερίδες, την τηλεόραση. Ερωτικά δράματα, ναρκωτικά, βία, αλτρουισμός. Μην διαβάσετε το τέλος. Δημιουργείστε τα πιθανά δικά σας σενάρια, τι θα επιθυμούσατε να γίνει στην κορύφωση, αν θα υπήρχε αίσια έκβαση και γιατί. Σταδιακά, θα μπορέσετε να σκηνοθετείτε το δικό σας δράμα, την κωμωδία, την φάρσα με ή χωρίς κάθαρση.

Στην πρώτη συνάντηση απλά γνωστοποιείστε το όνομά σας, συνοδευόμενο από το συναίσθημα, που εκφράζει γενικά το χαρακτήρα σας ή την παρούσα συγκυρία. Αν νιώθετε ανασφάλεια, προφέρετέ το με δισταγμό, αν σας κατακλύζει η οργή, θυμωμένα. Οι υπόλοιποι θα σας ακούσουν και θα κληθούν να το αναπαραστήσουν.

Κάντε το ακόμα πιο δύσκολο επιλέγοντας μια μάσκα, όπως στην αρχαία τραγωδία. Αποστασιοποιηθείτε από τον εαυτό σας, μετατραπείτε σε θεατή του, υιοθετήστε το προσωπείο, που δείχνει ακριβώς το αντίθετο, μάθετε, εν ολίγοις, να προσδιορίζετε και να ελέγχετε τις ψυχολογικές διακυμάνσεις. Φορώντας την ενεργείστε με τρόπους, που δεν βρίσκονται στο ρεπερτόριο των αντιδράσεών σας. Μη φοβάστε- δεν σας αναγνωρίζει κανείς, δεν είστε ο ίδιος. Σε όσα σφάλματα κι αν υποπέσετε, το εγώ σας είναι διασφαλισμένο. Οι μάσκες σιγά-σιγά θα σηκωθούν. Αλλά θα είστε ενδυναμωμένοι, ώστε να μην τις φοβάστε. Δεν είναι παρά επιτυχείς ή ακατάλληλοι εμπεδωμένοι κοινωνικοί ρόλοι. Πίσω τους κρύβεται ο εαυτός, που κάποτε απαρνηθήκατε..Και ποιος καλύτερος τρόπος να το πετύχετε, αν μπορέσετε να αναγνωρίζετε τα συναισθήματα των άλλων και να τα αναπαράγετε επί σκηνής; Σα να ήταν δικά σας. Είμαστε τόσο όμοιοι οι άνθρωποι. Αλλά μας αρέσει να επικεντρωνόμαστε στις διαφορές, ώστε να ζούμε την επίφαση μοναδικότητας.

Χαλαρώστε και σκεφτείτε τις λεπτομέρειες μιας κατάστασης, που δεν σας αφορά άμεσα, πχ ενός καυγά ζηλοτυπίας. Ακούστε πώς το έχουν ζήσει οι άλλοι, καταγράψτε το χείμαρρο των σκέψεων και τις εξάρσεις του θυμικού. Αμέσως μετά παίξτε τα επί σκηνής. Η ουσία μας κρύβεται πάντα στην μέθεξη και την υπέρβαση.

Τεχνικές Δραματοθεραπείας

Ξεχάστε όσα έχετε ακούσει για τις προβολικές δοκιμασίες και τις ερμηνείες, που μπορούν να δοθούν σε καλλιτεχνήματα θεραπευομένων. Αγνοήστε τις κηλίδες μελάνης και τους συμβολισμούς τους, τη σχέση τους με τη σχιζοφρένεια στο Rorschach Test.Ζωγραφίστε ή εξιστορήστε κάτι, με πλοκή ή συνειρμικά και «μπείτε» ο ίδιος μες την εικόνα. Σε ποια φιγούρα θα μιλούσατε, τι θα της λέγατε, που θα πηγαίνατε, με ποιους θα συμμαχούσατε; Ταυτίζεστε με τον καλό, τον αδικημένο, τον αντιπαθητικό..είναι οι κοινωνικοί σας ρόλοι ανάλογοι;…

Κοιτάξτε βαθιά το δημιούργημά σας. Πόσο αποκλίνει από εκείνο, που είχατε στο νου σας; Γιατί ο λύκος που αποτυπώθηκε χαμογελά; γιατί το σπίτι στο χαρτί έχει κεραμίδια; ενώ ζούμε σε διαμέρισμα; γιατί η γυναικεία καρικατούρα είναι βλοσυρή; γιατί το ομοίωμά μας δεν θυμίζει τον κατοπτρισμό μας στον καθρέφτη;Και σε κάποια σημεία, γιατί αποκαλύφθηκε η οικεία οπτασία της μητέρας ή του παππού; μήπως ως επίκληση να έρθουν ξανά κοντά μας, δυνατοί, όπως τους θυμόμαστε από παλιά; Γιατί προέκυψε κάτι τέτοιο..Ποια βάσανα και καταστάσεις δεν αντέχουμε στο παρόν και εκλιπαρούμε για χείρα βοηθείας; Τι θα θυσιάζατε για τη ξεγνοιασιά της παιδικότητας;Πόσο διαφέρει ο εαυτός σας από την ιδανική εκδοχή του, που έχετε εσείς ή οι σημαντικοί άλλοι κατασκευάσει.; Γιατί, με ενδεχόμενη εξαίρεση τους ζωγράφους και τους συγγραφείς, το μήνυμα, που επιχειρούμε να επικοινωνήσουμε, σπάνια φτάνει αυτούσιο στους άλλους;

Ζήστε την αλληγορία της ζωγραφιάς, τονίστε το συναίσθημα που τη συνοδεύει, φτιάξτε μια ιστορία και διηγηθείτε την. Όλος μας ο βίος είναι μια αφήγηση του παραμυθιού, στο οποίο πρωταγωνιστούμε: Άλλοι το αντιλαμβάνονται ως μύθο, άλλοι ως κωμωδία και μερικοί ως τραγωδία. Ό,τι κι αν επιλέξετε, ο επίλογός του έχει γραφτεί από άλλον και είναι ίδιος για όλους. Και το σενάριο έχει κομμάτια προαποφασισμένα, από την κληρονομικότητα, το περιβάλλον, την τυχαιότητα.. Θα τα αλλάξετε, θα τα αποδεχθείτε ή θα τα αξιοποιήσετε. Αποφασιστικός, ντετερμινιστής, πραγματιστής, στωικός ή μοιρολάτρης. Κάθε ιχνογράφημα ή ιστορία ανασύρει στην επιφάνεια τις υποσυνείδητες καταγραφές. Αρκεί να μπορείς να διαβάσεις πίσω από τις γραμμές. Αρκεί η ψυχή και ο νους να μην έχουν απολέσει την ενάργειά τους μέσα από νευρώσεις, καταθλίψεις, άγχη, εμμονές.

Η Δραματοθεραπεία είναι η εσκεμμένη χρήση των τεχνικών του θεάτρου και του δράματος για θεραπευτικούς σκοπούς, σύμφωνα με τον ορισμό του National Drama Therapy Association.Και έχει το οπλοστάσιο να αντιμετωπίσει το θρήνο, τις τραυματικές εμπειρίες, να ενδυναμώσει, να διασαφήσει και να συμβολίσει τις ενορμήσεις μας, να σμιλέψει το θυμό, την παραίτηση, τους ψυχαναγκασμούς.

Ασκήσεις Δραματοθεραπείας ΙΙ-Συναισθήματα

Μπορέσατε ποτέ να αποστασιοποιηθείτε από τον εαυτό σας και να τον παρατηρήσετε ως θεατής από μακριά; Θα αναγνωρίζατε από τις γκριμάτσες του πώς νιώθει και σε ποια ένταση; Ή απλά θα κοιτάζατε έναν ξένο να φέρεται απροσδόκητα ή τυποποιημένα; Μιλήσατε ποτέ μαζί του, σε όλες τις εκφάνσεις του; Τι θα συμβουλεύατε την εικοσάχρονη εικόνα σας; Αξιωθήκατε να ζήσετε την τεράστια ποικιλία συναισθημάτων, τα χρώματά τους, τις μεταβολές, τις ανατροφοδοτήσεις ή επαναπαυθήκατε στην έρημο της κοινής λογικής και συγκατανεύσατε σε πενιχρές εμπειρίες;

Καταφέρατε να μπείτε στη θέση του άλλου με το δικό του αξιολογικό σύστημα; Να συνδιαλλαγείτε με έναν νεότερο με την ορμή του πρωτοφανέρωτου και όχι με την αίγλη ή τον αποκαρδιωτικό εφησυχασμό της εμπειρίας σας; Σκαλίσατε τις αναμνήσεις σας, ώστε να μετατραπούν σε βιώματα ή το παρελθόν σας δεν είναι παρά μια άμορφη μάζα σκόρπιων περιστατικών;

Για να τα πετύχετε και τα δυο χρειάζεται να είστε καλοί παρατηρητές, ακροατές και να αποβάλλετε σταδιακά τους μηχανισμούς άμυνας.-Σχηματίστε μια ομάδα πέντε ατόμων. Αρχίστε να γράφετε τους στίχους ενός ποιήματος. Τον πρώτο και τον έκτο εσείς, το δεύτερο και τον έβδομο ο διπλανός, τον τρίτο και τον όγδοο ο άλλος, τον τέταρτο και ένατο ο επόμενος, τον πέμπτο και το δέκατο ο τελευταίος…Ενώστε όσα γράψατε. Υπάρχει συνοχή, εκπορεύεται κάποιο νόημα από τις λέξεις; Αν ναι, πως συνέβη αυτό; Εκφράστηκαν κάποιες κοινές ανάγκες και σκέψεις της ομάδας; Ποιες και γιατί τώρα; Επιχειρήστε να γράψετε όλοι μαζί από κοινού ένα μικρό διήγημα. Θα καταφέρετε να το κάνετε ενδιαφέρον, έτσι που να αξίζει να διαβαστεί;

• Οι ίδιοι ανήκετε σε μια συμφωνική ορχήστρα. Αλλά δεν είναι η μουσική το ρεπερτόριο σας, μα τα συναισθήματα. Επιλέξτε το πιο ασυνήθιστο για σας. Οι υπόλοιποι κάποιο διαφορετικό ή και αντιθετικό. Καλέστε έναν να πάρει το ρόλο του μαέστρου. Κάθε που υψώνει τη ράβδο, το συναίσθημα επιτείνεται. Χωρίς λόγια. Αποκλειστικά με εξωλεκτική έκφραση. Καθώς κατεβαίνει, γίνεστε όλο και πιο ανέκφραστοι. Κι όταν ο μαέστρος σύρει οριζόντια τη βέργα επιλέξτε το πιο θετικό από αυτά και επιχειρήστε να συγχρονιστείτε.
• Επαναλάβετε την άσκηση, αλλά αυτή τη φορά με λόγια. Ο πρώτος ξεκινά μια πρόταση και τη διακόπτει ξαφνικά. Ο δεύτερος, τυχαίος στη σειρά, τη συνεχίζει, τόσο γρήγορα, ώστε να μη διακοπεί η εξέλιξη, είτε επεκτείνοντας το νόημα, είτε υιοθετώντας το αντίθετο. Θα καταφέρετε να εστιάσετε την προσοχή σας στο συμπαίκτη, τόσο βαθειά, που να γίνεται η κάθε μετάβαση αρμονικά. Αλήθεια, έχετε μάθει να ακούτε τους άλλους;Το συναισθηματικό αυτό ζέσταμα τελειώνει με τη ζωηφόρο, που θα διακοσμηθεί όχι με γλυπτά, αλλά με τα ανάγλυφα του θυμικού σας. Ο πιο τολμηρός εκφράζει με μιμητικές κινήσεις μια ψυχική κατάσταση και παγώνει, σαν σε στιγμιότυπο. Αυτός που κατάλαβε το νόημα, επαναλαμβάνει τη διαδικασία και συνεχίζοντας το συναίσθημα του πρώτου, αδρανοποιεί με τη σειρά του την έκφραση και στέκεται δίπλα του. Στόχος είναι όλοι μαζί να αναπαραστήσετε μια ιστορία, μόνο με εκφράσεις του σώματος.

Προς μία συμβουλευτική της προσωπικής αφήγησης

Η ζωή του ανθρώπου είναι μία αφήγηση, όμοια με αυτήν που οι πρόγονοί μας διηγούνταν στις σπηλιές μετά το κυνήγι και χάραζαν στα τοιχώματα, για να μείνει ανεξίτηλη στο χρόνο. Είναι οι μύθοι, που αργότερα, καθώς εμπλουτίζονταν, ονομάστηκαν παράδοση, τέχνη, δημιουργία, πολιτισμός.

Τόσο έντονη είναι η ανάγκη να καταλείψουμε το απολίθωμα της ύπαρξής μας, που η ταυτότητα του εγώ ξεκινά ως πρόλογος μιας ιστορίας, που ψελλίζουν τα παιδιά ενώ παίζουν, την ώρα που συνομιλούν με τα άψυχα, προσωποποιώντας τα, καθώς ενσωματώνουν στο λόγο τα συναισθήματα, τις σκηνές και τις σχέσεις, που τους έκαναν εντύπωση.

Η ενίσχυση έρχεται άμεσα από τους μεγαλύτερους, που προτρέπουν το παιδί να θυμηθεί γεγονότα από το χθες, να διευκρινήσει την ψυχική του κατάσταση, να εκφράσει τα θέλω του. Η ίδια η αγάπη είναι το παραμύθι της επέκτασης και  αφομοίωσης του εαυτού στα άλλα πρόσωπα.

Η εξιστόρηση ξεκινά από τη στιγμή που το βρέφος ανακαλύπτει πως οι άλλοι και το ίδιο είναι πρόσωπα με προθετικότητα και πως οι ενέργειές τους έχουν διάρκεια και επιδρούν στο περιβάλλον τροποποιώντας το. Με την πάροδο της ηλικίας οι αφηγήσεις γίνονται περιπλοκότερες, αλλά δεν παύουν να επιτελούν το βασικό τους ρόλο: Να επικοινωνούν την πεμπτουσία της ύπαρξης στους άλλους, να αναζητούν ερμηνείες και να κατασκευάζουν νοήματα.

Το τέλος της αυτοβιογραφίας δεν έχει γραφτεί ακόμα και η ίδια η πλοκή αποτελείται από τόσα επεισόδια, όσες είναι οι κοινωνικές καταστάσεις και τα άτομα με τα οποία επικοινωνούμε. Παρά τις διακυμάνσεις και την πληθώρα των ερεθισμάτων και των περιστάσεων η βασική φιλοσοφία διατηρείται, διασυνδέοντας τον εαυτό με όσα τον περιβάλλουν και παρέχοντας ερμηνείες για τη ζωή, τις μνήμες, τις ελπίδες. Η αφήγηση, σαν τη φιλοσοφία, διαποτίζεται από στοχασμούς, που επιχειρούν να απαντήσουν στα ερωτήματα ‘ Ποιος είμαι, που πορεύομαι, γιατί υπάρχω’.

Η διαρκής διήγηση της βιογραφίας μας αποτελεί το θεμέλιο λίθο, που διασφαλίζει τη νοηματοδότηση των πράξεων και των κινήτρων μας και ταυτόχρονα ενοποιεί τα ειδάλλως αποσπασματικά βιώματα και τα ευμετάβολα συναισθήματα. Οι ατομικές διαφορές δεν χρειάζεται να αποδοθούν σε γενετικούς ή περιβαλλοντικούς, αθέλητους παράγοντες, αλλά είναι παραλλαγές στα σενάρια, στους χαρακτήρες, στους ρόλους και στη σκηνοθεσία, που ο δρων νους δημιουργεί, ανασυνθέτει, προσαρμόζει.

Η ψυχική νόσος αποκόπτει το πρόσωπο από την ιστορία του, επισκιάζει το παρελθόν και μολεύει τις προσδοκίες για το μέλλον ή, στην περίπτωση της κατάθλιψης, μετατρέπει την τελονομία, την αναζήτηση νοήματος και την επικοινωνία σε ματαιοπονία. Η νεύρωση με το ναρκισσισμό που τη συνοδεύει, βαλτώνει την εξέλιξη και διαστρεβλώνει τις αναπαραστάσεις.

Η αφήγηση είναι κοινωνικό φαινόμενο. Προυποθέτει ακροατές που ανήκουν στην ίδια γλωσσική κοινότητα και μετέχουν κοινών αξιακών προτύπων ή τουλάχιστον καταβάλλουν κάθε προσπάθεια, ώστε να συναισθανθούν το αξιολογικό και βιωματικό περιεχόμενο των μηνυμάτων του εξιστορούντος. Έχει ως βάση την ενεργητική ακρόαση και την επικοινωνία χωρίς θόρυβο. Τη διατύπωση αποριών, την προτροπή για περαιτέρω ανάλυση, τις ενστάσεις και τις κοινές παραδοχές. Η διήγηση για να προκαλέσει το ενδιαφέρον γίνεται γλαφυρή, αξιοποιεί παρομοιώσεις και μεταφορές, περιλαμβάνει περιγραφές σκηνών, συναισθημάτων, συμβάντων άλλοτε με δραματικό ή χιουμοριστικό τρόπο κι άλλες φορές αποστασιοποιημένα.

Ο ειδικός δίνει έμφαση όχι μόνο στις σημασίες, αλλά και στον τρόπο που αυτές εκφέρονται. Τελικός στόχος η αναζήτηση νοήματος, το οποίο με την επανάληψη και τον αναστοχασμό, με τα διαρκή αιτήματα για διασαφήσεις και επεκτάσεις ενισχύει την ταυτότητα και τους αυτοπροσδιορισμούς του ομιλούντος. Ούτως ή άλλως η ίδια η κοινωνία είναι μία συλλογική επικοινωνιακή σχέση, που μεταβάλλει τα επιμέρους συστατικά της κυρίως εξαιτίας της ανάγκης. Το ίδιο πράττουν και τα άτομα: Κρίσιμα συμβάντα, τα οποία πρέπει να ανασύρει και να αποδελτιώσει ο σύμβουλος, αλλάζουν συλλήβδην την καθημερινότητα του ανθρώπου και εσχατολογικές καταστάσεις, όπως μία απώλεια ή ασθένεια, αναδεικνύουν την ουσία της προσωπικότητας ή επιτάσσουν την επαναδιαπραγμάτευση της αυτοβιογραφίας.

Η αυτοβιογραφική μνήμη είναι δυναμική. Αλλάζει καθώς νέα εμπειρία και συμπρωταγωνιστές προστίθενται, συγχέει και απωθεί τις λεπτομέρειες του παρελθόντος, τις αναπλάθει υπό το πρίσμα των συγχρονικών γεγονότων και επιδιώξεων, προσθέτει προβολικά στοιχεία, που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και τελικά ανεπαίσθητα, αλλά σταθερά, τροποποιεί την προσωπική ιστορία ζωής.

Η αφήγηση είναι μια καθαρά υποκειμενική υπόθεση, η οποία κατοπτρίζει την τωρινή αλήθεια αυτού που τη διηγείται και δεν αντιστοιχεί παρά σε γενικές γραμμές με τα αντικειμενικά δεδομένα. Καθώς σκοπός της συμβουλευτικής είναι η αναζήτηση ερμηνειών, η εύρεση των αντινομιών στην ιστορία ζωής, αλλά και των συμβάντων, που καθοριστικά την μετέβαλλαν, είναι μείζονος σημασίας.

Κατά τον Habermas πριν το άτομο μπορέσει να σχηματίσει μία πειστική ιστορία ζωής, πρέπει να έλθει σε επαφή και να ενσωματώσει την κουλτούρα, τις νόρμες, τους κανόνες και τους σκοπούς της κοινωνίας, μέσα στην οποία ανατρέφεται.

Καθώς έντονη είναι η διαφοροποίηση ανάμεσα στους ατομικιστικούς και συλλογικούς πολιτισμούς, ανάλογη είναι και η ποιότητα των αφηγήσεων και η έμφαση που αποδίδεται στον εαυτό ή στους άλλους. Στις δυτικές κοινωνίες οι ιστορίες περιλαμβάνουν αναφορές στην οικογένεια, προβλήματα προσαρμογής ή αυτονόμησης από αυτήν, αφηγήσεις επαγγελματικής επιτυχίας ή στασιμότητας, μεμονωμένες ερωτικές διηγήσεις, προσωπικά επιτεύγματα ή αποτυχίες. Οι ιστορίες ζωής, που προέρχονται από πολιτισμούς με έμφαση στη συλλογικότητα, αφορούν περισσότερο την εξέλιξη του ατόμου ως κοινωνικού όντος, του οποίου η συμπεριφορά δίνει προτεραιότητα στους άλλους, στις παραδόσεις, στον κοινωνικό έλεγχο, στις αξίες. Η αφήγηση αποκτά διδακτικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι στις αστοχίες του παρελθόντος μπορεί κάποιος να αναζητήσει τη σοφία, ώστε να γίνει ένα κοινωνικά ηθικό πρόσωπο.

Η ιστορία ζωής είναι επομένως μία πολιτισμική αφήγηση, που πολλές φορές μηρυκάζει τις κοινωνικές ανισότητες ή την κυρίαρχη ιδεολογία. Γυναικείες αφηγήσεις στρέφονται περισσότερο προς την οικογένεια, την εξεύρεση ιδανικού συντρόφου, την ανάλυση συναισθημάτων και απουσιάζει από αυτές η αναφορά στην πολιτική, στις εξουσιαστικές σχέσεις, στην οικονομική ζωή, στη δικαιοσύνη.

Αναλογικά, οι αφηγήσεις αναπήρων ατόμων μπορεί να εξιστορούν την περιθωριοποίηση, το στίγμα ή την αλληλεγγύη, που κάθε πολιτισμός θέτει στις ευάλωτες ομάδες. Η συμβουλευτική είναι μία μορφή επικοινωνίας,  κατά την οποία ειδικός επιχειρεί να ανακαλύψει τις αντιφάσεις ανάμεσα στις ανάγκες του ατόμου και στις πολιτισμικές αξιώσεις ή ακόμα βαθύτερα να κατανοήσει πώς ο ίδιος ο πολιτισμός δημιουργεί ανάγκες και να βρει τους τρόπους με τους οποίους η σύγκρουση αυτή επηρέαζει την ιστορία ζωής του πελάτη του.

Η συμβουλευτική δεν είναι παρά ένα παραμύθι και το αίτημά του να ακουστεί με προσοχή. Με στοιχεία μαγικά ή λογικά και χαρακτήρες πλασμένους από τα βιώματα του πελάτη. Ένα παραμύθι, που το ζήσαμε εμείς καλά δεν είναι καθόλου δεδομένο, αλλά ο σύμβουλος καλείται να το κάνει ζητούμενο.

Πολυχώρος Συμβουλευτικής

Συμβουλευτικές Υπηρεσίες

Ατομικές συνεδρίες και συμβουλευτικές παρεμβάσεις για θέματα τροποποίησης συμπεριφοράς, ζητήματα ψυχικής υγείας και αιτήματα αναδόμησης δεξιοτήτων. 

Προκαλέστε και διαχειριστείτε την αλλαγή στη ζωή σας. 

Παραδείσου 5, Αγία Παρασκευή Αττικής

Διαδικτυακά για όλη την Ελλάδα και Κύπρο

Κάντε κράτηση για διά ζώσης ή διαδικτυακό ραντεβού στο σύνδεσμο: 

https://forms.gle/kTgYCb8gyUrdS6sk8

Υπεύθυνος: Δρ Ευστράτιος Παπάνης

email: polyhoros@polyhoros.net

Τηλ. 6980541390